Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi
Caesarius Heisterbacensis, Dialogus Miraculorum
DISTINCTIO QUARTA. DE TENTATIONE
CAPITULUM XXX* De tentationibus et visionibus Christiani monachi Vallis sancti Petri.
Alius quidam monachorum nostrorum, Christianus nomine, aetate quidem iuvenis, sed
vitae tam sanctissimae fuit, ut unus crederetur de sanctis, qui sunt in terra
Domini. Hic corpore tam debilis erat, ut eum vivere taederet. Nocte quadam dictis
matutinis usque ad laudes, capiti suo parcere volens, super lignum ante quoddam
altare se prostravit, sub forma orationis ibi dormitans. Mox ut oculos clauserat,
affuit gloriosa Domina nostra virgo Maria, et veste eum feriens excitavit, dicens
: Christiane, non est hic locus dormiendi, sed orandi. Statim ille evigilans,
apertis oculis posteriora feminae recedentis vidit, et vocem femineam iam dictum
sermonem concludentem audivit.
NOVICIUS: Quantum ex isto iuvene considero, non
omne taedium boni operis ex vitio est, sed aliquando ex corporis infirmitate.
MONACHUS: Ex vitio primi hominis omnis tentatio est et infirmitas. Septem ex
culpa illius contraximus poenalitates, esuriem videlicet, sitim, frigus, calorem,
lassitudinem, infirmitatem, mortem. Quando motus harum poenalitatum ordinatus est,
poenam habet, sed non culpam; quando vero immoderatus1505 est, poenam habet et culpam.
NOVICIUS: Quid appellas
lassitudinem?
MONACHUS: Somnolentiam, et alium quemlibet laborem, unde homo
fatigatur. Caveamus ergo, ne hoc quod est naturae, vertatur in vitium; quia non
solum ex naturalibus per usum malum gignuntur vitia, sed etiam ex virtutibus.
Verbi gratia: Justifia dum modum excedit, vertitur in crudelitatem; nimia pietas
in dissolutionem; indiscretum zeli studium iudicatur iracundia; nimia mansuetudo
segnitia1506 dicitur et accidia. Sicque sentias
de ceteris.
NOVICIUS: Puto praedictum iuvenem non parvi fuisse meriti, quem beata
Virgo sic familiariter excitavit.
MONACHUS: Quanti fuerit meriti, quam dilectus
coelestis patriae civibus, sequentia declarabunt. Cum propter nimiam capitis
infirmitatem1507, generalem habuisset in
Capitulo licentiam manendi1508 de vigiliis
sollemnibus, quotiens voluisset, vix, nisi compulsus, de choro exivit. Dictis vero
matutinis infirmorum, in oratorium rediit, et moram longiorem, quam ordo
concederet, illic ex consuetudine fecit. Cui cum diceret die quadam dominus
Henricus Abbas noster1509, tunc monachus simplex:
Bone frater Christiane, vos frequenter nobis exponitis debilitatem capitis vestri,
et tamen non vultis uti gratia vobis indulta; respondit: Non possum manere.
Stans enim extra chorum, et alios psallere audiens, quia intrare non licet, corde
crucior, eo quod recorder1510 consolationum, quibus
Deus inter illos laetificat animam meam. Audito hoc verbo, dominus Abbas de
speciali praesumens amicitia, quae essent illae consolationes inquisivit, et1511 ut sibi diceret, cum multa precum instantia obtinuit.
Confessus est ei, quia saepius in choro tempore psalmodiae beatos angelos videret
circuire, et quod multo fuit excellentius, ipsum Regem angelorum hominem Christum
Jesum.
NOVICIUS: Magna dona concessa sunt huic iuveni.
MONACHUS: Et merito. Ex
quo enim ad ordinem venit, nunquam sine tentatione fuit, tum propter nimiam
debilitatem capitis, tum ob desiderium patriae coelestis. Flagellum Domini in
tanta patientia sustinuit1512, ut omnes eius
fratres mirarentur. Tempore quodam Dominus, qui intentator est malorum1513, gratia lacrimarum, quam illi copiose contulerat,
subtraxit, unde satis tentabatur.
NOVICIUS: Antequam procedas, nosse vellem, cur
Deus huiusmodi gratias viris iustis subtrahat.
MONACHUS: Quatuor de causis
videtur illa subtractio fieri, ne videlicet gratia assiduitate vilescat; ne mens
de usu illias superbiat; ut cum maiori desiderio quaeratur, et recuperata
diligentius custodiatur; quarta causa est culpa venialis.
NOVICIUS: Placet quod
dicis.
MONACHUS: Christianus vero de amissa gratia satis dolens, et peccatis suis
hoc imputans, cum die ac nocte pro illius recuperatione oraret, nec proficeret,
recordatus est ligni Dominici, dixitque in semetipso: Si facultatem haberes
deosculandi lignum pretiosum, in quo Salvator sanguinem suum fudit, gratiam tibi
refunderet lacrimarum. Tali suspensus desiderio, quadam sollemnitate dicta missa
ad altare accessit, sacrumque lignum deosculans, cum augmento subtractam1514 gratiam recepit.
NOVICIUS : Duae cruces sunt
apud nos; quae harum fuerit expediri volo.
MONACHUS: Illa, in qua est lignum
nigri coloris, quae de Apulia venit. Alteram, quae rubei coloris est, nondum
habuimus, quam de ecclesia sanctae Sophiae apud Constantinopolim sublatam,
contulit nobis Henricus de Ulme1515.
NOVICIUS: Vellem scire, quali fine vir tantae gratiae migraverit ab1516 hoc saeculo.
MONACHUS: Saepe ex manibus suis sentiebat tam
aromaticum odorem, ut miraretur, et dicere posset cum sponsa, cuius membrum fuit,
etiam ad literam: Manus meae stillaverunt mirram; digiti mei
pleini sunt mirra probatissima1517.
NOVICIUS
: Forte manus habebat impollutas.
MONACHUS: Noveris eum non fuisse carne
virginem, ut scias odorem eundem fuisse magis1518 ex virtute mentis, quam ex integritate corporis. Accedens vero
ad mensam corporalem, gratiam perdidit spiritualem. Licet semper debilis esset et
infirmus, tamen ante obitum suum per dies multos amplius in camino aegritudinis
excoctus1519, et sicut aurum in igne probatus
est. Nocte quadam in somnis sacta Agatha martyr et virgo illi apparens, dixit
inter verba consolatoria: Christiane, non sit tibi onerosa infirmitas haec, quia
isti sexaginta dies reputabuntur tibi pro sexaginta annis. Expergiscens, quia
visionem intelligere non potuit, quibusdam eam revelavit. Quam quidam ita
interpretati sunt, quod tantum eum purgaret a peccatis infirmitatis illius acredo,
quantum sexaginta anni in purgatorio. Aliis videbatur, quod verius fuit, quia
infirmitas illorum sexaginta dierum, propter patientiam, esset ei pro merito
sexaginta annorum. Nam in nocte sanctae Agathae spiritum reddidit, qui dies fuit
sexagesimus ab ea nocte, qua haec audivit. Consummatus in brevi, explevit tempora
multa1520. Et ut scias esse verum sermonem
propheticum, qui dicit: Filius non portabit iniquitatem
patris1521
, noveris monachum hunc filium fuisse clerici et Bonnensis ecclesiae
canonici.
NOVICIUS: Audivi de quibusdam, quod nimis timeant, eo quod de legitimo
thoro nati non sint. Illis expediret ista audire.
MONACHUS: Sive sint filii
legitimi, sive fornicarii, adulterini, vel incestuosi, id est, de incestu nati,
omnes ante baptismum eadem catena astricti tenentur. Omnes quidem nati sumus filii
irae; per baptismum vero effecti sumus filii gratiae; sed soli illi beati, qui
per vitam bonam et gratiam finalem computabuntur inter filios gloriae. Revocat
mihi ad memoriam oratio tua conversum quendam sanctum, sancti sacerdotis filium,
qui de sua conditione ita erat tentatus, ita tristis et turbatus, ut pene
missus1522 esset in desperationem.
NOVICIUS: Scire vellem
exitum tentationis eius.
MONACHUS: Dicam tibi quod audivi ab ore cuiusdam
Abbatis, qui illum novit et familiaris fuit. Sed et ego illum novi.
- 1505 R inordinatus.
- 1506 C segnities.
- 1507 C debilitatem.
- 1508 C remanendi.
- 1509 C noster nunc.
- 1510 BCD recordor.
- 1511 et om C.
- 1512 B pertulerat.
- 1513 Jac. 1, 13.
- 1514 ADP susceptam.
- 1515 Ulme, Ulmen, Ulmene, Olmen, castrum et oppidulum Eifliae. De Henrico vide et Gelen. de Magn. Colon. p. 367.
- 1516 BC de.
- 1517 Cant. 5, 5.
- 1518 BC magis fuisse.
- 1519 Isai. 48, 10.
- 1520 Sapient. 4, 13.
- 1521 Ezech. 18, 20.
- 1522 R lapsus. VIII, 57: « ut omnes mitteret in desperationem. » Homil. IV. p. 104 : « pondus tentationis multos mittit in desperationem salutis. »