Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi
Caesarius Heisterbacensis, Dialogus Miraculorum
DISTINCTIO NONA. DE SACRAMENTO CORPORIS ET SANGUINIS CHRISTI
CAPITULUM I De sacramento corporis et sanguinis Christi. Interrogatio quid sit sacramentum, quae res sacramenti, quae causa institutionis, quae forma, quis modus conversionis vel sumptionis.
UNIVERSA Ecclesiae sacramenta, corporis et sanguinis Christi sacramentum
praecellit. In ipso via, veritas, et vita. Via, quia digne accedentes ducit ad
Deum. Unde et viaticum dicitur. Veritas, quia edentes3754 Christo incorporat. Unde et sacra communio vocatur. Vita, quia
Christo incorporatos in anima mori non sinit. Unde et eucharistia3755 dicitur, id est bona gratia. De
primo Salvator dicit: Ego sum panis vivus, qui de coelo
descendi. Ecce via. Qui descendit ipse est et qui ascendit, secum ducens
omnia sua membra3756, alia in re, alia vero in
spe. De secundo item3757 dicit: Caro
mea vere est cibus, et sanguis meus vere potus est3758
. Ecce veritas. Ait et de tertio: Qui manducat panem
hunc, vivet in aeternum3759
. Ecce vita. Simile intelligas de calice. Nec absque mysterio de corpore et
sanguine Christi in nona distinctione tractandum suspicor; quia numerum
novenarium philosophus exterminatori omnium, id est morti assignavit3760; et Christus qui est vita omnium, nova hora diei in
cruce exspiravit. Sacramentum hoc fit in commemorationem Dominicae mortis. Unde
Apostolus in prima Epistola Tessalonicensibus3761 scribit dicens: Quotienscunque
manducabitis panem hunc, et calicem bibetis, mortem Domini annunciabitis,
id est repraesentabitis, donec veniat3762
ad iudicium scilicet. Ita glossa exponit. Apparente eo in gloria, cessabit
figura. Omnia quae in superioribus distinctionibus dicta sunt, scilicet de
conversione, de contritione, de confessione, satisfactione3763 et simplicitate, quaedam sunt praeparamenta ad hoc
sacramentum. Nullae etiam visiones magis fidem roborant, quam cum eum quem sub
specie panis et vini latere credimus, oculis corporeis intuemur.
-[f° 166]-
NOVICIUS: Antequam3764 visiones edisseras, peto
ut breviter me expedias, quid sit hoc3765
sacramentum, quae res sacramenti, quae causa institutionis, quae forma, quis modus
conversionis, quis modus sumptionis.
MONACHUS: De sacramento eucharistiae
tractandum est cum timore ac reverentia, quia magis in illo operatur fides quam
ratio humana. Audi tamen breviter quae maiores nostri de illo senserunt. Tria sunt
in sacramento hoc consideranda, unum quod tantum est sacramentum; alterum, quod
est sacramentum et res; tertium, quod est res et non sacramentum.
NOVICIUS: Quid
est sacramentum tantum?
MONACHUS: Species visibilis panis et vini.
NOVICIUS:
Quid est sacramentum et res?
MONACHUS: Caro Christi propria et sanguis.
NOVICIUS
: Quid est res et non sacramentum?
MONACHUS: Mystica Christi caro, Ecclesiae
scilicet unitas.
NOVICIUS: Quare dicitur sacramentum?
MONACHUS: Quia sacrae rei
est signum. Aliud ibi videtur, et aliud ibi creditur.
NOVICIUS: Quae fuit causa
institutionis?
MONACHUS: Quia Dominus, ut dicit Eusebius Emisenus3766, corpus assumptum ablaturus erat ab oculis nostris, et
illaturus sideribus, necesse erat ut in die Coenae sacramentum veri corporis et
sanguinis consecraret, ut coleretur iugiter per mysterium, quod semel offerebatur
in pretium.
NOVICIUS: Quae est utilitas in hac institutione?
MONACHUS: Duplex
est in eo utilitas, quia in illius perceptione augetur virtus, id est caritas, et
est medicina quotidianae infirmitatis. Unde Augustinus: Iteratur quotidie haec
oblatio, licet Christus semel passus sit, quia quotidie peccamus peccatis, sine
quibus mortalis infirmitas vivere non potest; et quia quotidie labimur, quotidie
Christus pro nobis mystice immolatur.
NOVICIUS: Quae est forma huius sacramenti?
MONACHUS: Forma attenditur in verbis et in rebus. In verbis, quia cum haec verba
proferuntur, Hoc est corpus meum; et post, Hic est sanguis meus, conversio fit panis et vini in corpus
et sanguinem Christi. Unde Ambrosius: Sermone Christi hoc conficitur sacramentum,
quia sermo Christi creaturam mutat, et sic ex pane fit corpus Christi, et vinum
cum aqua in calicem missum fit sanguis, consecratione verbi coelestis.
NOVICIUS:
Quis est modus conversionis?
MONACHUS: Modus est
-[f° 167]-
ineffabilis.
Punis ut dictum est cum haec verba proferuntur, Hoc est corpus
meum, Dei virtute per ministerium sacerdotis transit in corpus Christi.
Simile intelligas de vino, manentibus tamen accidentibus, colore scilicet, pondere
et sapore.
NOVICIUS: Potest de aliquo grano nisi de frumento hoc sacramentum
confici?
MONACHUS: Sicut sanguis non conficitur nisi de vino, et hoc expresso,
ita nec corpus Christi nisi de frumento, et hoc in panem redacto; quia Dominus
grano frumenti se comparavit, nec non et pani.
NOVICIUS: Quis est modus
sumptionis?
MONACHUS: Dupliciter sumitur, spiritualiter et sacramentaliter.
Bonus utroque modo manducat, malus vero sacramentaliter tantum. Sic non manducans
manducat, et econverso.
NOVICIUS: Quare sumitur sub duplici specie, cum sub
utraque Christus sit totus?
MONACHUS: Ut ostenderetur totam humanam naturam
suscepisse, ut totam redimeret. Panis enim ad corpus, vitam3767 ad animam refertur. Haec tibi
breviter dicta sufficiant, quia in sententiis3768 de his plenius tractatur.
NOVICIUS: Cum iam3769 quae dicta sunt credam,
quatuor tamen mihi probari desidero non sententiis sed exemplis. Primum est quod
sub specie panis sit verum corpus Christi natum ex Virgine; secundum, quod sub
specie vini sit verus eius sanguis; tertium, quod digne conficientes sive
communicantes mereantur gratiam, indigne autem poenam.
MONACHUS: Dicam tibi plura
de singulis exempla fidei nostrae satis necessaria, quae mihi a personis probatis
sunt relata.
- 3754 C digne edentes.
- 3755 codices eucharistia et eukaristia.
- 3756 BCD membra sua.
- 3757 BC idem.
- 3758 BCD est potus.
- 3759 Johan. 6, 51. 56. 59.
- 3760 Homil. III. p. 94: « Novenarium exterminatori omnium rerum philosophi dedicaverunt. »
- 3761 C ad Chorintheos.
- 3762 Cor. I, 11, 26.
- 3763 B tentatione.
- 3764 P antequam mihi.
- 3765 B quid hoc sit.
- 3766 BCP Emissenus.
- 3767 libri sanguis. Homil. ined. « Sumitur autem sub utraque specie, panis scilicet et vini, totus Christus. Panis refertur ad corpus, vinum ad animam. Ut autem Christus ostenderet totam se hominis naturam suscepisse, id est corpus et animam, et utramque redimere, sub duplici specie, panis scilicet et vini, voluit hoc sacramentum celebrari. »
- 3768 in Regulis Theologiae, quarum meminit auctor supra VII, 16. p. 22.
- 3769 ACDP omnia.