(Fr.) Un étudiant devait sa science à une pierre magique donnée par le diable. Malade et proche de la mort, il se confessa et rejeta la pierre. Les démons emportèrent son âme et lui firent subir des tourments infernaux. Renvoyé sur terre après sa mort par l’intervention divine, le ressuscité se fit moine cistercien. Par la suite, en raison de mérite de sa vie, il devint abbé à Morimond.

CAPITULUM XXXII De conversione Abbatis MorimundiBP Morimundis., qui mortuus fuit, et revixit.

Ante hos annos viginti quatuor Abbas quidam in Morimundo fuit, quem talis necessitas ad ordinem traxit. Quae de illo dicturus sum, ex relatione domini Hermanni Abbatis Loci sanctae Mariae cognovi, qui eundem Abbatem vidit, loquentem audivit, atque gestus illius diligentius, utpote qui mortuus fuerat, et revixit, consideravit. Cum esset iuvenis, cum ceteris scholaribus studebat Parisiis. Qui cum esset duri ingenii, labilisque memoriae, ita ut pene nil posset capere vel retinere, ab omnibus irridebatur, ab omnibus idiota iudicabatur; unde coepit turbari, multisque doloribus cor eius affligi. Contigit ut die quadam infirmaretur, et ecce Satan affuit, qui diceret ei: Vis mihi facere hominium, et ego tibi dabo scientiam omnium literarum? Audiens haec iuvenis, expavit, et diabolo talia suggerenti respondit: Redi post me, Satanas, quia nunquam eris dominus meus, neque ego homo tuus. Et cum ei non acquiesceret, manum illius quasi violenter aperuit, lapidemque imponens dixit: Quamdiu conclusum tenueris lapidem istum in manu tua, scies omnia. Recedente inimico, iuvenis surrexit, scholas intravit, quaestiones proposuit, omnesque disputando superavit. Mirati sunt omnes, unde idiotae tanta scientia tanta facundia, novitas tam inusitata. Ille vero negotium celatum habuit, nec alicui hominum causam tantae scientiae exponere volait. Non multo post infirmari coepit usque ad mortem; vocatus est sacerdos, qui eius audiret confessionem. Qui inter cetera etiam confessus est, quomodo a diabolo recepisset lapidem, et cum lapide scientiam. Respondit sacerdos: Proiice, miser, artem diaboli, ne expers fias scientiae Dei. Territus ille, lapidem, quem adhuc manu tenebat, proiecit, et cum lapide fallacem scientiam deposuit. Quid plura? Defunctus est clericus, et corpus eius positum in ecclesia, ordinatis circa feretrum scholaribus, qui more Christiano psalmos decantarent. Daemones animam tollentes et ad vallem profundam, terribilem, fumumque sulphureum evaporantem, illam portantes, ordinabant se ex utraque parte vallis; et qui stabant ex una parte, animam miseram ad similitudinem ludi pilae proiiciebant; alii ex parte altera per aera volantem manibus suscipiebant. Quorum ungues ita erant acutissimi, ut acus exacuatas omneque acumen ferri incomparabiliter superarent. A quibus ita torquebatur, sicut postea dicebat, cum eum iactarent vel exciperent, ut illi tormento nullum genus tormentorum posset aequiparari. Misertus illius Dominus, misit nescio quam coelestem personam, virum magnae reverentiae, qui daemonibus tale nuncium deferebat: Audite, praecipit vobis Altissimus, ut animam a vobis deceptam dimittatis. Mox omnes simul inclinantes animam dimiserunt, nec eam amplius tangere praesumserunt. Quae reversa ad corpus, membra exanimata vivificavit, vivificata erexit, scholares circumsedentes in fugam convertit. Descendensque de feretro, dicebat se vivere, et quid viderit, quidve audierit, magis opere quam sermone manifestavit. Nam statim conversus in ordine Cisterciensi, tam rigidus fuit sibi, tam durus castigator corporis sui, ut omnibus qui eum videre poterant, patenter daretur intelligi, quia. poenas senserit purgatorii, vel potius inferni.
NOVICIUS: Expediri vellem, utrum locus ille, in quo tormentabatur, infra metas fuerit inferni, sive purgatorii.
MONACHUS: Si vallis illa pertinebat ad gehennam, constat eius confessionem fuisse sine contritione. Quod satis ex hoc probatur, quod maxime poenam illam, teste coelesti nuncio, sustinuerit propter consensum retenti lapidis.
NOVICIUS: Numquid dicendus est daemoni consensisse?
MONACHUS: Non ut ei. faceret hominium, consensit, sed in tantum consensit, quod non statim lapidem de manu iactavit, sed ad usum scientiae diligentissime reservavit. Circa quem etiam tanto afficiebatur amore, ut nec quidem in infirmitate deponeret, sed cum dolore ad imperium sacerdotis proiiceret. Si eum dixero fuisse in purgatorio, suspecta est mihi absentia sanctorum angelorum, et praesentia daemoniorum, qui animam egressam suscipiebant, susceptam deducebant, deductam tam crudeliter torquebant. Dicebat magister Rudolphus Scholasticus Coloniensis, in cuius scholis et ego frequentius eram, quod daemones animam electam de corporis ergastulo egredientem nunquam tangerent, sed beati angeli ad lova purgatorii, si tamen purgatorio digna esset, deportarent. Tati enim exemplo utebatur: Non decet, ait, ut carbonarius purget aurum, sed aurifex. Postea propter meritum vitae, suscitatus factus est Abbas in Morimundo, in una de quatuor primis domibus, vir sanctus et iustus. De quo cum iuterrogassem praedictum Hermannum Abbatem, si viderit ilium aliquando ridentem, quia de resurgentibus dicitur, quod ridere non soleant; respondit: Scias me hoc ipsum in illo considerasse, nec potui deprehendere in gestibus eius nutum quidem levitatis, tantae erat gravitatis, tantae longanimitatis; nunquam ilium vidi nec quidem subridentem, neque verba levitatis proferentem.
NOVICIUS: Miror si aliquid dixerit de forma et virtute animae.
MONACHUS: Etiam; asserebat enim animam suam fuisse tanquam vas vitreum et sphaericum, oculatam retro et ante, plurimum habuisse scientiae, vidisse universa. Nam scholaribus circa feretrum sedentibus, quaecunque actitaverant, manifestavit. Vos, inquit, tesseribus lusistis; vos invicem capillis vos traxistis; vos diligenter psallebatis.
NOVICIUS: Valde me laetificat, quod vir iste, qui corpore exutus tanta in poenis vidit, tanta audivit, ceteris religiosis ordinibus Ecclesiae omissis, ordinem nostrum intrare voluit.
MONACHUS: Merito laetificare te debet; sed aliud tibi dicam, quod eandem tuant laetitiam geminet.