Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi

Temporibus Conradi Regis Romanorum cum sanctus Bernardus praedicaret crucem in Leodio, quidam canonicus maioris ecclesiae prostratus in oratione⁹¹ ante quoddam altare, vocem huiusmodi coclitus demissam⁹² audivit: Exi et audi, Evangelium revixit⁹³. Qui mox ab oratione surgens exivit et virum sanctum crucem contra Sarracenos praedicantem invenit: alios quidem signabat, alios ad ordinem suscipiebat. Qui compunctus et Spiritus sancti unctione intus instructus crucem suscepit, non tamen transmarinae illius expeditionis, sed ordinis, salubrius iudicans longam crucem imprimere menti, quam brevem zonam ad tempus assuere⁹⁴ vesti. Legerat⁹⁵ Salvatorem dicentem: Qui non tollit crucem quotidie, et sequitur me, non est me dignus⁹⁶ . Non dixit, uno anno vel duobus, sed quotidie. Multi post peregrinationes deteriores fiunt et pristinis vitiis amplius se involvunt; hi similes sunt canibus revertentibus ad vomitum, et suibus lotis in volutabro luti sui⁹⁷. Monachorum vita regulariter viventium tota crux est, eo quod in singulis membris eos obedientia crucifigat⁹⁸.
NOVICIUS: Videris mihi praeferre ordinem⁹⁹ peregrinationi.
MONACHUS: Non mea, sed auctoritate Ecclesiae praefertur¹⁰⁰; habet ordo Cisterciensis a Sede sibi Apostolica indultum, ut cruce signatus, vel voto cuiuslibet alterius peregrinationis obligatus, si transire voluerit ad ordinem, coram Deo et facie Ecclesiae sit absolutus. Quod si istae duae cruces, ordinis videlicet et peregrinationis, aeque essent salubres, indifferenter fieret commutatio alterius in alterum. Monachus ordinem deserens et crucem suscipiens, vel, quod tolerabilius est, sine praecepto et¹⁰¹ licentia ordinis eidem peregrinationi¹⁰² se mancipans, non Christi peregrinus, sed apostata iudicatur. Novit successor Petri, cui specialiter commissae sunt claves regni coelorum, multo fore salubrius intus semper¹⁰³ dimicare contra incentiva vitiorum, quam foris ad tempus adversus¹⁰⁴ acies Sarracenorum. Quibusdam tamen converti volentibus sanctus Bernardus non consensit, sed cruce signari, ut postea dicetur¹⁰⁵, praecepit.
NOVICIUS: Non me poenitet hanc movisse quaestionem, quia multum me¹⁰⁶ delectat talem audivisse solutionem.
MONACHUS: Secutus est iam fatus¹⁰⁷ clericus sanctum Bernardum cum socio suo Waltero ad Claramvallem, factique sunt ibidem ambo monachi. Contigit per idem tempus, ut conventus a Claravalle mittendus esset in Alna monasterium fratrum regularium, eo quod iidem fratres reddere se ordini consensissent. Habebat autem saepedictus Leodiensis¹⁰⁸ magnum desiderium eundi cum fratribus ad ipsum locum, sed timuit dicere patri, verens ne forte deputaret levitati; conversusque ad Dominum oravit, quatenus sibi revelaret, quid facere deberet. Et facta est vox ad eum¹⁰⁹: Pete quod vis, et fiet tibi. Tunc accedens ad Abbatem suum, audacter dixit: Pater, si esset voluntas vestra, libenter irem cum fratribus istis. Et respondit: Vade cum eis in nomine Domini. Et missus est tam ipse quam Walterus cum novo conventu in Alna. Non multo post factus est Prior¹¹⁰ in eodem Ioco. Die quadam cum ei unus monachorum de confessione ¹¹¹ signum faceret, ille, eo quod sextam Dominae nostrae psalleret, innuit ei ut modicum exspectaret. Interim pulsata est sexta; et intravit chorum uterque. Stante Priore in stallo suo, angelus Domini, ut postea patuit, in figura et habitu eiusdem monachi quasi facturus confessionem ad pedes Prioris se prostravit. Quem cum levare vellet, disparuit. Et reversus in se Prior, intellexit angelum fuisse monachi¹¹² confiteri volentis, et confessionis repulsam sibi quodammodo¹¹³ improperantis.
NOVICIUS: Valde miror¹¹⁴, quod angelus sanctus¹¹⁵ Domini sic humiliter se pedibus hominis prosternere dignatus est.
MONACHUS: Cum nobis a praelatis nostris negatur, quod saluti nostrae impendere tenentur, maxime quod ab angelis nobis deputatis utiliter suggeritur, quasi ipsis in hoc resistitur¹¹⁶. Angelus vero homini, tanquam coelum terrae, tanquam auru luto, se prostravit, ut ex ipso facto illius negligentiae¹¹⁷ exprobraret, et timore percussum de cetero cautiorem efficeret. Hinc est quod Salvator in Evangelio dixit: Vae qui scandalizat unum de pusillis istis, et post pauca: Angeli eorum semper vident faciem Patris mei, qui in coelis est¹¹⁸. Expleta hora canonica, Prior, vocato ad se¹¹⁹ monacho, dixit ei: Modo fac confessionem tuam. Cui cum ille responderet: Bene exspecto¹²⁰, domine, usque in crastinum; in haec verba prorupit: Hodie non gustabo, nisi audiam¹²¹ confessionem tuam. Erat enim hora prandii. Et acquievit ille. Ex illa hora Prior Deo promisit, quia nulla eum occupatio, nulla occasio, non¹²² inceptio psalmi, neque cursus¹²³ genitricis Dei¹²⁴ ab audiendis confessionibus abstraheret, cum signum confessionis videret. Factas vero grandaevus, cum propter corporis debilitatem ad Prioratum non sufficeret, laborem Marthae commutavit in quietem Mariae: vovit enim¹²⁵ Deo, ut singulis diebus psalterium ex integro decantaret; sicque virtutibus plenus migravit ad Dominum, coniunctus coetibus sanctorum¹²⁶ angelorum. Walterus¹²⁷ compatriota eius, qui haec, quae dicta¹²⁸ sunt, domino Henrico Abbati nostro recitavit, et ipse mihi, cum cuperet dissolvi et esse cum Christo¹²⁹, diceretque quotidie in oratione¹³⁰: Quando veniam et apparebo ante faciem Dei¹³¹? vox illi divina respondit: Regem in decore suo videbunt oculi tui¹³². Qui cum moreretur, stella lucida die clara super locum migrationis eius apparuit, ita ut in tota illa provincia videretur.
NOVICIUS: Satis credibile est, quod visio stellae illius radiantis meritum designaverit animae egredientis.
MONACHUS: Recte moveris. Hoc autem scias, quod rarissime contingit¹³³, ut sole exsistente in superiori hemisphaerio stella aliqua videatur. Quod vero super morientem stella visa est, signum fuit, quod illa sancta¹³⁴ anima in magna virtutum claritate Christo soli iustitiae¹³⁵ coniuncta est.
NOVICIUS: Non miror si Deus eos quos tam evidenter ad conversionem vocat, tam excellenter in morte glorificat.
MONACHUS: Dicam tibi adhuc conversionem unius monachi, in qua perpendere poteris, quia sola ibi¹³⁶ operata sit vocatio, sive inspiratio Spiritus sancti.