Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi

EX superiori distinctione declaratum est, conversionem aliquando praecedere contritionem, aliquando sequi, et exemplis probatum⁵⁸⁶. Nunc vero de ipsa contritione, prout Dominus donare dignabitur, dicere propono, atque eadem quae dicturus sum exemplis confirmabo. Et hoc scire debes, quod contritio sit magnum bonum, et perfectum, quoniam⁵⁸⁷ Dei donum, desursum descendens a Patre luminum, in quo non est transmutatio, neque vicissitudinis odumbratio⁵⁸⁸. Quandoque addit⁵⁸⁹ perfectioni, quia minima contritio maximam delet culpam, perfecta vero culpam simul tollit et poenam.
NOVICIUS: Ut plenius intelligere valeam contritionis virtutem, primum mihi debes exponere, quid sit contritio, unde dicatur, utrum gratis infundatur, seu ab homine mereatur, quot sint eius species, vel quid operetur in peccatore.
MONACHUS: Contritio est cordis poenitudo, scilicet⁵⁹⁰ dolor de peccatis, partim surgens ex timore gehennae, partim ex amore coelestis patriae.
NOVICIUS: Estne aliqua differentia inter poenitudinem et poenitentiam?
MONACHUS: Etiam; poenitudo dolor est⁵⁹¹ interior, tollens culpam⁵⁹²; poenitentia satisfactio exterior, peccati delens poenam.
NOVICIUS: Quae est differentia inter culpam et poenam?
MONACHUS: Culpa est ipsum peccatum; poena⁵⁹³ praemium peccati. Si culpa est mortalis, debetur ei pro praemio poena aeterna⁵⁹⁴. Hanc Deus per cordis poenitudinem in poenam convertit temporalem. Hanc, si insufficiens fuerit contritio, delet exterior satisfactio. Haec est poenitentia, quasi poenam tenens dicta.
NOVICIUS: Unde dicitur contritio?
MONACHUS: Contritio dicta est quasi simul tritio; componitur autem a con, quod est simul, et tritio, eo quod de omnibus peccatis⁵⁹⁵ cor simul teri debeat per dolorem. Qui⁵⁹⁶ de peccato uno dolet, et non de altero, nequaquam⁵⁹⁷ conceditur, quod in corde huius sit contritio. Non debet peccator dividere culpam, quia Deus non dividit indulgentiam; simul enim totum debitum dimittit⁵⁹⁸.
NOVICIUS: Si simul conterendum est de omnibus, quid est quod Psalmista dicit: Lavabo per singulas noctes lectum meum⁵⁹⁹ ? Lectum, sicut nobis exponere soles⁶⁰⁰, appellat conscientiam, singulas noctes singula peccata. Si per singula deflet, ut sic interpellatim⁶⁰¹ abluantur, quomodo pro omnibus simul conteritur?
MONACHUS: Una debet esse generalis contritio, quae deleat culpam; deinde singulis, si fieri posset, diebus lacrimandum esset cum Thaide ad abluendam poenam. Unde Ezechias dicit: Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animae meae⁶⁰² .
NOVICIUS: Unde oritur contritio? Infunditurne gratis, vel meretur ab homine?
MONACHUS: Dicam tibi quid maiores de hoc sentiant⁶⁰³. In iustificatione peccatoris dicunt quatuor concurrere, gratiae infusionem, motum surgentem ex gratia et libero arbitrio, contritionem⁶⁰⁴, peccatorum remissionem. Quatuor ista appellant quatuor iustificationes. Primam non meremur, quia gratis infunditur, nec ea⁶⁰⁵ meremur, quia mox ex gratia et libero arbitrio motus quidam excitatur. Motum istum licet non mereamur, tamen eo meremur tertiam iustificationem, id est, contritionem. Hanc iustificationem meremur, et ea meremur quartam iustificationem, scilicet remissionem peccatorum. Ob hoc dictum est Mariae: Dimissa sunt ei peccata multa, quoniam dilexit multum⁶⁰⁶. Contritio enim esse non potest sine dilectione. Ecce habes⁶⁰⁷ quid contritio meretur. Et hoc scire debes, quod una iustificatio alteram non praecedat⁶⁰⁸ tempore, sed natura.
NOVICIUS: Vellem mihi ista plenius exponi sub aliqua similitudine.
MONACHUS: Adverte quae dico: Pluvia terrae infunditur, et⁶⁰⁹ ex utroque herba gignitur; deinde ex herba fructus producitur. Quid pluvia, nisi gratia? quid terra, nisi liberum arbitrium? Ex pluvia et terra gramen gignitur, et⁶¹⁰ ex gratia liberoque arbitrio, ut dictum est, motus oritur. Herba fructificat, cum idem motus liberum arbitrium ad satisfactionem movet. Sterilis est terra sine pluvia, et absque fructu liberum arbitrium sine gratia; nihil etiam operatur pluvia sine terra, quia sicut auctoritas dicit: Deus potest hominem creare sine se, sed non iustificare sine se. Unde Apostolus: Non ego, sed gratia Dei mecum⁶¹¹.
NOVICIUS: Quot sunt species contritionis?
MONACHUS: Duae, interior scilicet et exterior. Interior est in amaritudine cordis; exterior in afflictione corporis. De illa per Psalmistam dicitur: Cor contritum et humiliatum Deus non despieies⁶¹². De ista vero Jeremias⁶¹³: Maledictus homo, qui prohibet gladium suum a sanguine⁶¹⁴ , id est, a poena peccati, per quam corpus affligitur.
NOVICIUS: Jam perpendo, quod maxima sit virtus contritionis.
MONACHUS: Tanta est eius⁶¹⁵ virtus, ut sine illa in adultis, qui actuale addiderunt originali, infructuosus sit baptismus, sterilis⁶¹⁶ confessio, inutilis satisfactio. Ecce hic habes, quod contritio in non baptizatis baptismus sit primus; in baptizatis post lapsum secundus⁶¹⁷. Baptismo igitur contritionis baptizatus est latro in cruce, Maria Magdalena ad pedes Salvatoris. Quod culpam, quantumlibet sit magna⁶¹⁸, deleat contritio, subiecto doceberis exemplo.