Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi

Juvenis quidam nobilis conversus est in quadam domo ordinis nostri. Habebat autem Episcopum quendam cognatum, a quo unice amabatur. Qui cognita eius conversione, ad monasterium venit, et ut rediret ad saeculum, verbis quibus poterat suasit, sed persuadere non potuit. Anno probationis expleto, factus est monachus, et non multo post gradatim ascendens, in sacerdotem est⁶¹⁹ ordinatus. Qui suadente diabolo, a quo primus homo eiectus est de paradiso, oblitus voti, oblitus sacerdotii, et quod pessimum est, Creatoris sui, ordinem deseruit; et quia ad parentes redire erubuit, praedonibus, quorum multitudo rutta⁶²⁰ vocatur, se coniunxit. Qui ita datus est in reprobum sensum⁶²¹, ut qui prius bonis erat melior, postea etiam malis fieret deterior. Accidit ut in obsidione cuiusdam castri telo percussus⁶²² et perfossus, ad extrema deveniret. Deportatus est a sociis in quandam villam, adhibitis quibusdam qui ei ministrarent. Et cum nulla spes esset evadendi mortem temporalem, hortabantur eum ad confessionem, ut saltem illius beneficio mortem evaderet aeternam. Quibus respondit: Quid mihi prodesse posset confessio, qui tanta et tam innumera feci mala, qui tam enormia⁶²³ commisi scelera? Ad haec illi: Maior est Dei misericordia, quam sit iniquitas tua. Vix tandem, importunitate illorum victus, ait: Vocate⁶²⁴ sacerdotem. Qui cum vocatus adesset, et coram infirmo sederet, pius Dominus, qui potens est auferre cor lapideum, et dare cor carneum⁶²⁵, tantam cordi eius contulit contritionem, ut saepe⁶²⁶ confessionem inciperet, et propter singultus et lacrimas totiens in voce deficeret. Tandem collecto spiritu in huiusmodi verba prorupit: Domine, peccavi super arenam maris, monachus fui Cisterciensis⁶²⁷, et in ordine sacerdos factus. Ordinem, peccatis meis exigentibus, deserui; et non mihi suffecit quod apostatavi, sed et praedonibus me coniunxi, quos omnes in crudelitate superavi. Quibus illi tollebant substantiam, ego abstuli vitam. Nemini parcebat oculus meus. Si illi parcebant quandoque humana ducti miseratione, ego cordis mei impellente malitia⁶²⁸, nemini, quantum in me fuit, parcere potui. Multorum uxores et filias violavi, incendiis etiam⁶²⁹ plurima vastavi. Enumeravit et alia quam plurima, quodammodo naturam humanam excedentia. Talibus sacerdos auditis, peccatorum eius⁶³⁰ enormitate territus, sicut stultus fuit, ita et stulte respondit: Maior est, inquit⁶³¹, iniquitas vestra, quam ut veniam mereamini. Respondit ille: Domine, literatus sum. Saepius audivi et legi, quia nulla sit comparatio humanae malitiae ad divinam bonitatem. Ait enim per Prophetam Ezechielem: In quacunque hora peccator ingemuerit, salvus erit. Item: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat⁶³² . Rogo vos igitur⁶³³ intuitu divinae misericordiae, ut aliquam mihi dignemini poenitentiam iniungere. Et sacerdos: Nescio quid tibi iniungere⁶³⁴, quia homo perditus es. Respondit monachus: Domine, ex quo non sum dignus a vobis recipere poenitentiam⁶³⁵, ego mihi ipsi poenitentiam iniungam; eligo enim duo millia annorum⁶³⁶ in purgatorio, ut post illos misericordiam inveniam coram Deo. Positus siquidem fuerat inter duas molas, timorem videlicet gehennae, et spem gloriae.
NOVICIUS: Ut quid tam prolixum terminum elegit?
MONACHUS: Quia et magnitudinem peccatorum suorum consideravit, et poenam temporalem respectu aeternae poenae quasi momentum reputavit. Dicebat iterum sacerdoti: Ex quo negastis mihi⁶³⁷ medicinam satisfactionis, peto ut non fraudetis me a viatico sacrae communionis. Respondit⁶³⁸ stolidus sacerdos: Si tibi ausus non fui iniungere poenitentiam, quomodo praesumam tibi⁶³⁹ dare Christi corpus et sanguinem? Et cum ad neutrum acquiesceret, unicam tandem rogavit petitionem, dicens: Statum meum in schedula scribere volo⁶⁴⁰, et vos deferre eam debetis tali Episcopo cognato meo, ex nomine eum designans, spero⁶⁴¹ quia orabit pro me. Et promisit⁶⁴² sacerdos. Mortuus est monachus, et ad purgatorium deportatus. Et venit sacerdos ad Episcopum, defuncti literas ei⁶⁴³ deferens. Quas cum legisset, amarissime flevit⁶⁴⁴, dixitque sacerdoti: Nunquam tantum dilexi hominem; dolui de eius conversione, dolui de apostasia, doleo de morte. Dilexi vivum, diligam et mortuum. Quia iuvari potest, et contritus obiit, orationibus Ecclesiae meae non carebit. Et convocans praelatos Episcopatus sui, Abbates scilicet, Decanos⁶⁴⁵, Priores, Pastores ecclesiarum⁶⁴⁶, vel quibus commissa fuerat⁶⁴⁷ cura animarum, et hoc ipsum demandans monasteriis sanctimonialium⁶⁴⁸, rogans cum multa humilitate et instantia, viva voce praesentes, literis absentes⁶⁴⁹, ut omnes speciales orationes quas ipse iniunxit, illo anno anime iam dicti defuncti impenderent, tam in missis quam in psalmis. Ipse vero praeter eleemosynas et⁶⁵⁰ orationes peculiares, quas pro eo fecit, singulis diebus hostiam salutarem pro absolutione animae eius immolavit. Quod si forte in maxima necessitate, vel infirmitate, hoc per se ipsum⁶⁵¹ facere non potuit, alter defectum illum supplevit. Anno completo, in fine missae post altare stans defunctus apparuit Episcopo, pallidus, exilis, macilentus, in⁶⁵² veste pulla; vultu habituque statum suum bene declarans. Quem cum interrogasset, quomodo haberet, vel⁶⁵³ unde veniret, respondit: In poenis sum, et⁶⁵⁴ de poenis venio; sed gratias ago caritati tuae, quia annus iste propter eleemosynas tuas⁶⁵⁵ et orationes atque beneficia Ecclesiae tuae mihi exhibita abstulit mihi mille annorum poenas, quas sustinere habebam in purgatorio. Quod si adhuc uno anno similem mihi impenderis opem, omnino liberabor. Audiens haec⁶⁵⁶ Episcopus, laetus effectus, Deo gratias egit, missisque literis ad ecclesias sive monasteria, visionem omnibus exposuit, et ut adhuc uno anno iniunctas servarent orationes obtinuit. Episcopus vero annum sequentem praecedenti continuavit, tanto in exhibitione ferventior, quanto iam de liberatione securior. Expleto anno cum Episcopus missam pro eo celebraret, iterum affuit ille in cuculla nivea, et facie serenata, dicens sibi omnia optata succedere. Et ait Episcopo: Remuneret omnipotens Deus⁶⁵⁷ caritatem tuam, sanctissime pater, quia propter tuam sollicitudinem ereptus de poenis, iam ingredior gaudium Domini mei. Et ecce isti duo anni reputati sunt mihi pro duobus millibus annorum. Et non vidit eum amplius.
NOVICIUS: Valde laetificant⁶⁵⁸ ista; sed duo mihi occurrunt admiratione digna. Primum est virtus contritionis, per quam merito damnandus, dignus effectus est vita aeterna. Secundum est virtus orationum, per quas⁶⁵⁹ tam celeriter liberatus est a poena purgatoria⁶⁶⁰.
MONACHUS: Licet magna virtus sit in utroque, amplior tamen invenitur in contritione. Orationes enim Ecclesiae, sive eleemosynae, non sunt de substantia meriti. Valent quidem defuncto⁶⁶¹ minuere poenam, sed non possunt augere gloriam.
NOVICIUS: Miror etiam, quod homo apostata in habitu saeculari mortuus et sepultus, in cuculla apparuit.
MONACHUS: Contritio de apostata monachum fecit, et vestem saecularem in cucullam convertit.
NOVICIUS: Vellem mihi hoc evidentiori exemplo probari.
MONACHUS: Exemplum ad manum est.