Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi

Apud nos monachus quidam fuit, Theobaldus nomine¹³⁴⁷, ante conversionem leccator¹³⁴⁸ opere, vino et tesseribus deditus totus, et propter suam scurrilitatem in tota civitate Coloniensi notissimus. Saepe illum nudum per plateas eiusdem civitatis incedere vidi. Tandem de scurrilitate sua compunctus, ad intercessionem Priorum¹³⁴⁹ Coloniensium a domino Gevardo Abbate nostro susceptus, in domo nostra novicius est effectus. Cum esset in probatione, sperans Deo nihil esse acceptabilius operibus humilitatis, ut sibi lavare concederetur panniculos cauteriorum petivit, et obtinuit. Quod cum fecisset per dies aliquot, tentator affuit, et sagitta superbiae cor eius vulnerans, huiusmodi cogitationes immisit: Quid agis, o stulte? Quid ad te pertinet horum immunditias, quorum tu forte natione maior es¹³⁵⁰, lavare? Dum huiusmodi cogitationes aliquanto tempore in eius corde versarentur, a diabolo illas esse intelligens, qui rex est super omnes filios superbiae¹³⁵¹, die quadam panniculos solito¹³⁵² diligentius lavit, et ut diabolum amplius confunderet, immissamque superbiam retunderet, ipsam ablutionem bibit. Vidit haec diabolus, et invidit, et quem per spiritum superbiae prosternere non potuit, terroribus aggressus est. Haec quae dicta sunt, retulit mihi dominus Henricus Abbas noster, asserens se ab eius ore audivisse¹³⁵³ sub typo confessionis. Ex ipsa enim immunda et foetida potatione ita in ventre tortionibus fortissimis torquebatur, ut omnia eius interiora dirumpi¹³⁵⁴ viderentur. Nocte quadam, cum natura cogente iret ad privatam, duos homines in trabe eiusdem camerae suspensos vidit. Erant enim corpora eorum¹³⁵⁵ nigra, vestimenta laniata, facies velatae, ut nihil aliud quam fures putarentur¹³⁵⁶. Quos ut novicius ex improviso conspexit¹³⁵⁷, valde territus, et pene extra mentem factus, ad dormitorium recurrit, et iuxta lectum Henrici monachi, postea maioris cellerarii¹³⁵⁸, anhelus resedit. Et, sicut mihi idem Henricus recitavit, ita contremuit, ita crebris singultibus pectus pulsavit, ut valde miraretur, quid haberet vel quid vidisset. Cui cum signasse ut iret dormitum, eo quod frigus esset, et ille in sola tunica sederet, non acquievit. Tunc scapulis eius partem operimenti sui¹³⁵⁹ iniecit, sicque usque ad signa matutinalia sedere permisit.
NOVICIUS : Mirum quod paries novus tam valide impulsus, subsistere potuit.
MONACHUS: Diu non stetit, quia crebris tentationum ictibus quassatus, tandem sub specie boni deceptus est et deiectus. Factus vero monachus, ut sibi liceret visitare cognatos suos in Francia, quos ante conversionem in viginti annis non viderat, nec videre curaverat, et illic esse per annum in quadam domo ordinis nostri, ab Abbate cum multa importunitate extorsit. Ivit et rediit, ac deinde apostasiam incurrens, extra ordinem defunctus est. Retulit nobis quidam vagus clericus, qui fini eius interfuit, quod cuidam saeculari sacerdoti¹³⁶⁰ fuerit confessus, et ab eo inunctus atque communicatus¹³⁶¹, sicque in bona contritione defunctus est¹³⁶².
NOVICIUS: Ex nimis importuna daemonum tentatione hic disco, plus eos, timuisse novicii huius humilitatem, quam supradicti monachi virginitatem.
MONACHUS: Quam contraria sit illorum superbiae vera humilitas, ex sequenti capitulo plenius agnosces. Quod¹³⁶³ dicturus sum, de sancto Bernardo gestum¹³⁶⁴ audivi, et quia nusquam scriptum inveni, scripto mandare dignum duxi.