Thesaurus Exemplorum
Medii Aevi

Monachus quidam ordinis Cysterciensis, sicut nuper audiui a domino Arno1do abbate de Campo⁷⁴, tam malam habebat conscientiam,ut tempus sacre communionis non exspectaret, dico diem a cene Domini, in qua totus conuentus, monachi scilicet et nouicii et conuersi, communicare consueuerunt ad altare maius. Timuit homo imprudens et medicinam salutis sue abhorrens ab omnibus notari et ab abbate reprehendi, si se sacramentis subtraheret, timuit iudicium sibi sumere, si indigne accederet⁷⁵. Uicit malitia uerecundiam, et tempus mediane perueniens fugam iniit. Cui medicus, sicut legitur de Iona⁷⁶, grauissimi soporis appetitum inmittens, sub arbore quadam non procul a monasterio se deposuit. Ubi dum dormiret aperto ore, mox adest preparatus uermis bufo, ultor apostasia, fugitiui os ingrediens. Cumque inter fauces se traheret, tunc primum sentiens et euigilans, uermem pede tenuit et, cum intrantem retrahere non posset, pedem bufonis extraxit. Cernens miser manifestam manum Dei super se, non est reuersus ad cor neque ad monasterium, sed habitu deposito uagus et profugus circuibat terram. Cruciabatur intolerabiliter; comedente eo, uermis pascebatur et tunc leuius habebat; ieiunante, acrius uexabat. Accidit, ut die quadam hospitaretur apud quandam feminam religiosam. Cuius pallorem illa considerans, causam requisiuit et accepit; tacuit tamen se monachum fuisse. Cui illa: "Noui", inquit, "feminam, que tibi, ut spero, succurret". Ductus est ad eam. A quo dum illa quandam summam pecunie requireret nec haberet, hospita eius die dominica in ecclesia a fidelibus eosdem solidos petens dedit mulieri. Que mox quandam ex herbis decoctionem faciens et in uase fundens, iuuenem supinum posuit, ita ut fumigationem ore aperto haurire posset, praecipiens ei sub interminatione uite, ne se moueret uel oculos aperiret. Ad odorem herbarum post horam uermis egressus, cum maximo hominis cruciatu in hostio oris stetit et, cum diligentissime circumspiciens nullum adesse deprehenderet, in uas decoctionis mox se precipitauit. Statim mulier iuxta absconsa prosiliit, cum summa festinatione asserem uermi orique interponens. At ubi ille reditum sibi prestructum sensit, ad instar turbinis retroactus tam ualide ligno inpegit, ut totus creparet. Iam enim quantitatem dimidii pedis excesserat. Et quia uexatio stultis dat intellectum⁷⁷, homo apostata ad monasterium reuersus, quid sibi in uia acciderit uel quam horribiliter apostasia peccatum in eo punitum sit, cunctis fratribus per ordinem recitauit. Medicus quidam hoc audiens, cum diceret: "Putas te, frater, modo totaliter curatum?" et ille responderet: "Hoc spero", subiunxit: "Nequaquam" et dedit ei potionem, cuius uirtute plus quam LXX bufficulos euomuit unius incrementi.

Merito ergo ipse factus est “inmundum uas”⁷⁸ uermium, qui inprudenter refugit corpus Christi sanctissimum, abhorrens antidotum et incurrens uenenum. Cum sacramentum Dominici corporis et sanguinis infirmitatis humane singularis sit medicina, cuntis medicinis mundior, sanctior et efficacior, utpote salus mentis et corporis, peccata purgans, uirtutes adaugens, dignum est, ut in pixide munda reponatur atque in loco honesto et sacro reseruetur. Quid dixerim pixidem mundam nisi cor mundum, et locum sacrum nisi corpus castum? “An nescitis”, inquit apostolus, “quoniam membra se uestra templum sunt spiritus sancti, qui in uobis est” ⁷⁹. Ore corporis sacramentum capitur, sed res sacramenti, id est gratia spiritualis, corde percipitur. Nullius uasculi decore Christus plus delectatur. Pixis Dominici corporis magni decoris esse solet, intus habens linum candidissimum, foris aurifrigium⁸⁰. Per linum exprimitur munditia cordis, per aurum fulgor caritatis. Qui sine hiis uirtutibus corpus Christi sumit, iudicium sue dampnationis, nisi peniteat, in se reponit. Hac commemoraui propter quosdam negligentes sacerdotes, quibus modica cura est, in quali uasculo qualiue loco salutaris medicina reponatur. Quanta ex hoc pericula proueniant, se sermo subsequens manifestat.