(Fr.) Le neveu cistercien d'un évêque devint apostat et bandit. Blessé mortellement dans un combat il confessa ses péchés, mais le prêtre, terrifié, ne savait quelle pénitence lui donner. Le mourant se choisit alors, avec une grande contrition de cœur, deux mille ans de purgatoire comme pénitence. L’évêque averti de sa mort, fit dire durant deux années consécutives des messes pour son salut ; le défunt lui apparut et lui annonca qu’il est sauvé.

CAPITULUM II De monacho apostata, qui in bello confossus, et in confessione contritus, elegit duo millia annorum in purgatorio.

Juvenis quidam nobilis conversus est in quadam domo ordinis nostri. Habebat autem Episcopum quendam cognatum, a quo unice amabatur. Qui cognita eius conversione, ad monasterium venit, et ut rediret ad saeculum, verbis quibus poterat suasit, sed persuadere non potuit. Anno probationis expleto, factus est monachus, et non multo post gradatim ascendens, in sacerdotem est ordinatus. Qui suadente diabolo, a quo primus homo eiectus est de paradiso, oblitus voti, oblitus sacerdotii, et quod pessimum est, Creatoris sui, ordinem deseruit; et quia ad parentes redire erubuit, praedonibus, quorum multitudo rutta vocatur, se coniunxit. Qui ita datus est in reprobum sensum, ut qui prius bonis erat melior, postea etiam malis fieret deterior. Accidit ut in obsidione cuiusdam castri telo percussus et perfossus, ad extrema deveniret. Deportatus est a sociis in quandam villam, adhibitis quibusdam qui ei ministrarent. Et cum nulla spes esset evadendi mortem temporalem, hortabantur eum ad confessionem, ut saltem illius beneficio mortem evaderet aeternam. Quibus respondit: Quid mihi prodesse posset confessio, qui tanta et tam innumera feci mala, qui tam enormia commisi scelera? Ad haec illi: Maior est Dei misericordia, quam sit iniquitas tua. Vix tandem, importunitate illorum victus, ait: Vocate sacerdotem. Qui cum vocatus adesset, et coram infirmo sederet, pius Dominus, qui potens est auferre cor lapideum, et dare cor carneum, tantam cordi eius contulit contritionem, ut saepe confessionem inciperet, et propter singultus et lacrimas totiens in voce deficeret. Tandem collecto spiritu in huiusmodi verba prorupit: Domine, peccavi super arenam maris, monachus fui Cisterciensis, et in ordine sacerdos factus. Ordinem, peccatis meis exigentibus, deserui; et non mihi suffecit quod apostatavi, sed et praedonibus me coniunxi, quos omnes in crudelitate superavi. Quibus illi tollebant substantiam, ego abstuli vitam. Nemini parcebat oculus meus. Si illi parcebant quandoque humana ducti miseratione, ego cordis mei impellente malitia, nemini, quantum in me fuit, parcere potui. Multorum uxores et filias violavi, incendiis etiam plurima vastavi. Enumeravit et alia quam plurima, quodammodo naturam humanam excedentia. Talibus sacerdos auditis, peccatorum eius enormitate territus, sicut stultus fuit, ita et stulte respondit: Maior est, inquit, iniquitas vestra, quam ut veniam mereamini. Respondit ille: Domine, literatus sum. Saepius audivi et legi, quia nulla sit comparatio humanae malitiae ad divinam bonitatem. Ait enim per Prophetam Ezechielem: In quacunque hora peccator ingemuerit, salvus erit. Item: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat . Rogo vos igitur intuitu divinae misericordiae, ut aliquam mihi dignemini poenitentiam iniungere. Et sacerdos: Nescio quid tibi iniungere, quia homo perditus es. Respondit monachus: Domine, ex quo non sum dignus a vobis recipere poenitentiam, ego mihi ipsi poenitentiam iniungam; eligo enim duo millia annorum in purgatorio, ut post illos misericordiam inveniam coram Deo. Positus siquidem fuerat inter duas molas, timorem videlicet gehennae, et spem gloriae.
NOVICIUS: Ut quid tam prolixum terminum elegit?
MONACHUS: Quia et magnitudinem peccatorum suorum consideravit, et poenam temporalem respectu aeternae poenae quasi momentum reputavit. Dicebat iterum sacerdoti: Ex quo negastis mihi medicinam satisfactionis, peto ut non fraudetis me a viatico sacrae communionis. Respondit stolidus sacerdos: Si tibi ausus non fui iniungere poenitentiam, quomodo praesumam tibi dare Christi corpus et sanguinem? Et cum ad neutrum acquiesceret, unicam tandem rogavit petitionem, dicens: Statum meum in schedula scribere volo, et vos deferre eam debetis tali Episcopo cognato meo, ex nomine eum designans, spero quia orabit pro me. Et promisit sacerdos. Mortuus est monachus, et ad purgatorium deportatus. Et venit sacerdos ad Episcopum, defuncti literas ei deferens. Quas cum legisset, amarissime flevit, dixitque sacerdoti: Nunquam tantum dilexi hominem; dolui de eius conversione, dolui de apostasia, doleo de morte. Dilexi vivum, diligam et mortuum. Quia iuvari potest, et contritus obiit, orationibus Ecclesiae meae non carebit. Et convocans praelatos Episcopatus sui, Abbates scilicet, Decanos, Priores, Pastores ecclesiarum, vel quibus commissa fuerat cura animarum, et hoc ipsum demandans monasteriis sanctimonialium, rogans cum multa humilitate et instantia, viva voce praesentes, literis absentes, ut omnes speciales orationes quas ipse iniunxit, illo anno anime iam dicti defuncti impenderent, tam in missis quam in psalmis. Ipse vero praeter eleemosynas et orationes peculiares, quas pro eo fecit, singulis diebus hostiam salutarem pro absolutione animae eius immolavit. Quod si forte in maxima necessitate, vel infirmitate, hoc per se ipsum facere non potuit, alter defectum illum supplevit. Anno completo, in fine missae post altare stans defunctus apparuit Episcopo, pallidus, exilis, macilentus, in veste pulla; vultu habituque statum suum bene declarans. Quem cum interrogasset, quomodo haberet, vel unde veniret, respondit: In poenis sum, et de poenis venio; sed gratias ago caritati tuae, quia annus iste propter eleemosynas tuas et orationes atque beneficia Ecclesiae tuae mihi exhibita abstulit mihi mille annorum poenas, quas sustinere habebam in purgatorio. Quod si adhuc uno anno similem mihi impenderis opem, omnino liberabor. Audiens haec Episcopus, laetus effectus, Deo gratias egit, missisque literis ad ecclesias sive monasteria, visionem omnibus exposuit, et ut adhuc uno anno iniunctas servarent orationes obtinuit. Episcopus vero annum sequentem praecedenti continuavit, tanto in exhibitione ferventior, quanto iam de liberatione securior. Expleto anno cum Episcopus missam pro eo celebraret, iterum affuit ille in cuculla nivea, et facie serenata, dicens sibi omnia optata succedere. Et ait Episcopo: Remuneret omnipotens Deus caritatem tuam, sanctissime pater, quia propter tuam sollicitudinem ereptus de poenis, iam ingredior gaudium Domini mei. Et ecce isti duo anni reputati sunt mihi pro duobus millibus annorum. Et non vidit eum amplius.
NOVICIUS: Valde laetificant ista; sed duo mihi occurrunt admiratione digna. Primum est virtus contritionis, per quam merito damnandus, dignus effectus est vita aeterna. Secundum est virtus orationum, per quas tam celeriter liberatus est a poena purgatoria.
MONACHUS: Licet magna virtus sit in utroque, amplior tamen invenitur in contritione. Orationes enim Ecclesiae, sive eleemosynae, non sunt de substantia meriti. Valent quidem defuncto minuere poenam, sed non possunt augere gloriam.
NOVICIUS: Miror etiam, quod homo apostata in habitu saeculari mortuus et sepultus, in cuculla apparuit.
MONACHUS: Contritio de apostata monachum fecit, et vestem saecularem in cucullam convertit.
NOVICIUS: Vellem mihi hoc evidentiori exemplo probari.
MONACHUS: Exemplum ad manum est.